زیست شناسی پایه دهم حدود ۳۴ درصد از سوالات کنکور را شامل می‌شود. پس از تبدیل نظام آموزشی قدیم به نظام آموزشی ۳-۳-۶، همه کتب آموزشی دست‌خوش تغییرات فراوانی شدند. از جمله این تغییرات در کتاب زیست شناسی ظاهر شد.
زیست شناسی مهم‌ترین درس رشته تجربی با ضریب ۴ می‌باشد که به هیچ عنوان قابل چشم‌پوشی نیست. از طرفی تقریبا ۳۳ درصد از تست‌های کنکور سراسری مربوط به پایه دهم می‌باشد. اما جای نگرانی نیست؛ زیرا همه دانش‌آموزان می‌دانند که با تلاش و پشتکار مستمر و جدی و با برنامه‌ریزی مناسب می‌توانند به هدف خود دست پیدا کنند.
پس از اتمام پایه نهم و انتخاب رشته، دانش‌آموزان رشته تجربی با کتاب زیست شناسی دهم آشنا خواهند شد که دارای سرفصل‌های مهمی مانند گوارش، تنفس، گردش خون و… می‌باشد. در این مقاله قصد داریم شرحی بر این کتاب مهم داشته باشیم.
با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
مباحث زیست شناسی پایه دهم
شما در کتاب زیست شناسی دهم با هفت فصل رو به رو خواهید بود:
فصل اول زیست شناسی پایه دهم: دنیای زنده
دانشمندان همواره در پی یافتن پاسخ چگونگی به وجود آمدن حیات بوده‌اند. اما مفهوم مشخصی برای تعریف این واژه پیدا نکرده و تنها به بیان ویژگی‌های یک سامانه زنده پرداخته‌اند. تا به حال فکر کرده‌اید چه چیزی باعث شده که یک سنگ، زنده تلقی نشود ولی جاندار کوچکی همانند باکتری دارای حیات باشد؟ به نظر شما طبقه‌بندی حیات از چه سطحی آغاز می‌شود؟ آیا یک سلول به تنهایی می‌تواند سامانه زنده محسوب شود؟ سلول، براساس تعریف آدمی از حیات، کوچک‌ترین سطح حیات محسوب می‌شود که سرمنشا سطوح بعدی نیز می‌باشد. همین واحد کوچک، همانند یک کارخانه بسیار پیچیده عمل می‌کند که زندگی برای تک تک جانداران فراهم کرده‌است. شما در فصل اول زیست شناسی دهم، با مفاهیم اولیه زیست شناسی، طبقه‌بندی حیات و اعمال پایه سلول آشنا خواهید شد. لازم به ذکر است که از این مبحث تعداد سوال کمی در کنکور بیان می‌شود ولی برای تفهیم فصول بعدی بسیار کاربردی است.
فصل دوم: گوارش و جذب مواد
همه موجودات کره خاکی برای گذران زندگی، نیاز به انرژی دارند. حتی برای انجام کارهای غیرارادی نیز بدن نیازمند به انرژی است. این نیرو از طریق غذایی که می‌خوریم به دست می‌آید. آیا می‌دانید که غذا چگونه به انرژی در دسترس بدن تبدیل می‌شود؟ فرایند هضم، گوارش، جذب و دفع در دستگاهی موسوم به دستگاه گوارش انجام می‌شود. این دستگاه از دهان آغاز شده و به رکتوم ختم می‌شود. بدون وجود دستگاه گوارش، زندگی عملا ممکن نبود. شما در این فصل با ساختمار و عملکرد دستگاه گوارش، جذب مواد و تنظیم فعالیت دستگاه گوارش و تنوع گوارش در جانداران آشنا خواهید شد.
مطالعه این مقاله پیشنهاد می‌شود:
فصل سوم زیست شناسی پایه دهم: تبادلات گازی
تک تک سلول‌های بدن ما در اثر متابولیسم خود، علاوه‌بر ایجاد مواد مورد نیاز، گازهای مختلفی مانند CO۲ تولید می‌کنند. وجود چنین ماده‌ای برای بدن بسیار خطرناک است چون که در واکنش با سایر مواد تبدیل به اسید شده و در این شرایط عملکرد بدن دچار اختلال می‌شود. پس باید به طریقی این گازها را مبادله کرد. این عمل توسط دستگاه تنفسی بدن انسان انجام می‌شود. علاوه‌بر دفع چنین موادی، عناصر دیگر مثل اکسیژن نیز جذب می‌شود. به علت اینکه تمام ارگان‌های بدن برای انجام فعالیت‌های خود به این ماده نیاز دارند. دستگاه تنفسی از اجزای مختلفی تشکیل شده که بر اساس نحوه عملکرد، ساختار مخصوص به خود را دارند. شما در این فصل با سازوکار دستگاه تنفس در انسان، تهویه ششی و تنوع تبادلات گازی آشنا خواهید شد.
فصل چهارم: گردش مواد در بدن
در بخش پیشین بیان کردیم که سلول‌های بدن برای متابولیسم خود به اکسیژن نیاز دارند. از طرفی به علت چنین فعالیتی، مواد مضر مثل CO۲ دفع می‌کنند. از طرفی بیان کردیم که این تبادلات از طریق دستگاه تنفسی انجام می‌گیرد. حالا سوال این است که به‌طور مثال سلولی که در نوک انگشت قرار دارد چگونه باید اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید را با چنین فاصله‌ای در ریه مبادله کند؟ برای پاسخ به این سوال، دستگاه دیگری به نام دستگاه گردش مواد مطرح می‌شود. در واقع دستگاه گردش مواد با گردش خون در تمام بدن، اکسیژن مورد نیاز آن‌ها را تامین و مواد مضر را از آن‌ها گرفته و به ریه می‌رساند. به این ترتیب حتی دورترین سلول‌ها نیز از تمام مواد مورد نیاز بهره‌مند خواهند بود. در این فصل شما با قلب، رگ‌ها، خون و تنوع گردش مواد در جانداران آشنا خواهید شد.
فصل پنجم زیست شناسی پایه دهم: تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد
بیشتر حجم بدن ما از آب تشکیل شده است. در این ماده حیاتی، انواعی از مواد مختلف مثل یون‌ها و الکترولیت‌ها و… حل شده‌است. اگر تعادل بین این مواد تغییر پیدا کند، بسیاری از مشکلات کلیوی گریبان‌گیر انسان می‌شود. در این راستا، بحث هم‌ایستایی یا هموستازی مطرح می‌شود که به معنی حفط وضعیت درونی بدن می‌باشد. اندامی که به برقراری تعادل مایعات بدن می‌پردازد، کلیه نام دارد. یکی از ساده‌ترین راه‌های حفظ تعادل تشکیل ادرار می‌باشد. شما در این فصل با هم ایستایی و کلیه‌ها، تشکیل ادرار و تخلیه آن، تنوع دفع و تنظیم اسمزی در جانداران آشنا خواهید شد.
فصل ششم: از یاخته تا گیاه
بسیاری از غذاهایی که میل می‌کنید، هوایی که تنفس می‌کنید، طبیعتی که از آن لذت می‌برید و… همگی مدیون گیاهان است. در واقع بدون وجود این موجودات، زندگی بر کره زمین ممکن نبود. گیاهان نیز همانند سایر سامانه‌های زنده از سلول تشکیل شده است؛ اما سلول گیاهی با سلول جانوری در مواردی متفاوت است که همین تفاوت‌ها باعث تنوع حیات شده‌است. شما در این فصل با ویژگی‌های یاخته گیاهی، سامانه بافتی و ساختار گیاهان آشنا خواهید شد.
فصل هفتم: جذب و انتقال مواد در گیاهان
گیاهان نیز همانند سایر جانداران برای ادامه زندگی به مواد مختلفی نیاز دارند که این عناصر را از خاک یا هوا جذب می‌کنند. اما مواد جذب شده مستقیما وارد فرایندهای مختلف نشده، بلکه با ایجاد یکسری از تغییرات، به عناصر مورد نیاز آن ها تبدیل می‌شوند. در این بین حتی میکروارگانیسم‌ها نیز به یاری این موجودات می‌شتابند. به‌علاوه همه موارد ذکر شده، عنصر جذب شده برای رسیدن به همه سلول‌ها باید مسیرهای مختلفی را طی کند. دانش‌آموزان در این فصل با تغذیه گیاهی، جانداران موثر در تغذیه گیاهی و انتقال مواد در گیاهان آشنا خواهند شد.
زیست شناسی پایه دهم تجربی در کنکور
درس زیست شناسی را می‌توان مهم‌ترین درس اختصاصی این رشته دانست. درسی با ضریب ۴ در زیرگروه یک رشته‌های مربوطه. کتاب زیست شناسی سال دهم شامل ۷ فصل است. ۵ فصل مربوط به دستگاه‌های بدن و ۲ فصل مربوط به مباحث گیاهی.
۱۷ سوال از ۵۰ تست درس زیست شناسی در کنکور به پایه دهم اختصاص دارد. با توجه به طرح سوالات ترکیبی در کنکور، لازم است تمامی مطالب این پایه را به صورت دقیق مطالعه نمایید.
