آزمون تیزهوشان و هزار اما و اگر

در سال‌های اخیر بارها و بارها مدارس تیزهوشان و آزمون تیزهوشان در صدر خبرها قرار گرفته‌اند و تحولاتی در آنها رخ داده است. اما آنچه مسلم است اکنون تنها راه ورود به این مدارس، آزمون تیزهوشان است. سوال اینجاست که آیا فقط دانش‌آموزان تیزهوش در آزمون تیزهوشان پذیرفته می‌شوند و شاید سوال بهتر این باشد که آیا تمام دانش‌آموزان تیزهوش می‌توانند وارد مدارس تیزهوشان شوند یا خیر؟

مدارس تیزهوشان از آغاز تا امروز

لازم است ابتدا به تاریخچۀ مدارس تیزهوشان نگاهی بیندازیم. سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد) در سال 1355 فعالیت خود را آغاز کرد. سمپاد مسئول نظارت بر امور تحصیلی دانش‌آموزان مستعد و با بهرۀ هوشی بالاست و یکی از مهم‌ترین اقدامات آن از سال 1357 تا کنون تشکیل و گسترش مدارس ویژۀ دانش‌آموزان تیزهوش در سراسر کشور بوده است.

در سال‌های اخیر بحث‌های زیادی دربارۀ مدارس تیزهوشان بر سر زبان‌ها بود و عده‌ای در صدد حذف آنها بودند و استدلال ایشان این بود که مدارس سمپاد مصداق نبود عدالت آموزشی است و در مقابل عده‌ای وجود مدارس تیزهوشان را نقطۀ قوت آموزش و پرورش تلقی می‌کردند و از قضا آن را نماد عدالت آموزشی می‌دانستند و استدلال می‌کردند که مدارس سمپاد، در مقابل مدارس غیرانتفاعی برخوردار از امکانات آموزشی ویژه، تنها محل تحصیل رایگان با خدمات پیشرفتۀ آموزشی برای پرورش استعدادهای درخشان در مناطق کم‌برخوردار کشور هستند.

مزایا و معایب مدارس تیزهوشان

فارغ از این جدال‌ها در سطح سیاست‌گذاری آموزشی، اغلب والدین دانش‌آموزان پایۀ ششم و نهم در برابر این سوال بزرگ قرار می‌گیرند که آیا فرزندانشان را به مدارس تیزهوشان بفرستند یا خیر.

مدارس سمپاد چالش‌هایی را برای دانش‌آموزان و به تبع والدین در پی دارند که خوب است خانواده‌ها پیش از ورود فرزندانشان، با آنها آشنا باشند. در مدارس تیزهوشان شیوۀ تدریس دبیران متفاوت است و آنها می‌کوشند علاوه بر مطالب کتاب‌های درسی عادی، با توجه به شوق بیشتر دانش‌آموزان برای یادگیری، هم مطالبی عمیق‌تر را به آنها بیاموزند و هم بکوشند حین آموزش، دانش‌آموزانی خلاق‌تر بپرورند. یکسان بودن سطح دانش‌آموزان در این مدارس، مزیتی است که کار دبیران مدارس سمپاد را تا حدی راحت می‌کند و این دبیران مجبور نیستند مانند دبیران مدارس دولتی دیگر مطالب را در سطح ضعیف‌تر دانش‌آموزان طرح کنند.

مدارس تیزهوشان علاوه بر برخورداری از حضور دبیران برجستۀ استانی و امکانات آموزشی پیشرفته و بهتر، در امور غیر درسی نیز از امکانات خوبی برخوردار هستند. اغلب در این مدارس تیزهوشان مشاوران تحصیلی برجسته‌ای فعالیت دارند که به دانش‌آموزان کمک می‌کنند مسیر آتی شغلی و تحصیلی خود را متناسب با علاقمندی‌ها و توانایی‌های خود به شایستگی برگزینند. فارغ از آنچه دانش‌آموزان مدارس تیزهوشان از محیط خود می‌گیرند، صرف هم‌صحبتی و هم‌نشینی با دیگر دانش‌آموزان تیزهوش و درس‌خوان سبب می‌شود انگیزۀ دانش‌آموزان تیزهوش برای درس خواندن بالا برود و به ویژه در دورۀ دوم متوسطه به موفقیت بالاتر این دانش‌آموزان در کنکور سراسری بینجامد.

در عین حال مدارس تیزهوشان معایبی نیز دارند که خوب است به آنها توجه شود. از جمله این معایب حجم کار بالای تحمیل‌شده بر دانش‌آموزان مدارس تیزهوشان و در نتیجه افزایش استرس ناشی از درس خواندن و رقابت در آنها است. در این زمینه یک نکته بسیار حائز اهمیت است و آن اهمیت آگاهی والدین از چنین شرایطی است. وقتی والدین از شرایط دانش‌آموزان به اندازۀ کافی آگاه باشند، می‌توانند آنها را در مواجهه با این شرایط به خوبی پرورش دهند و اتفاقاً از این فرصت بهره ببرند تا برخی مهارت‌ها را در فرزندان خود را تقویت کنند، از جمله مهارت‌های مدیریت زمان و انرژی، مدیریت هیجان، مسیریابی شغلی و تحصیلی، مواجهه با شکست و اعتماد به نفس که همگی در شرایط چالش‌برانگیز امکان بروز و رشد بهتری دارند. مدیران برتر استانی که برای مدارس تیزهوشان برگزیده می‌شوند و همچنین مشاوران برجستۀ این مدارس می‌توانند در این زمینه در کنار والدین قرار گیرند و همراه دانش‌آموزان باشند.

در اینجا ذکر دو نکته اهمیت دارد. اول آنکه افراد تیزهوش و برتر اگر به اندازۀ نیاز ذهنی خود، خوراک ذهنی دریافت نکنند، و امکان بروز و نمو نداشته باشند، به ویژه در دورۀ نوجوانی، مستعد آن هستند که استعداد و توانایی خود را در مسیری اشتباه به کار برند. دوم آنکه اگر افرادی با بهرۀ هوشی پایین در جایگاهی بالاتر قرار گیرند، می‌توانند در مواجهه با انتظارات فراتر از توان خود، اعتماد به نفس خود را از دست بدهند و سرخورده و ناامید شوند.

در نتیجه خوب است والدین به سطح هوشی فرزند خود نگاهی واقع‌بینانه داشته باشند. به بیان ساده می‌توان گفت اگر فرزندتان در سال‌های تحصیلی متمادی عملکردی زیر حد متوسط داشته است، او را برای ورود به مدارس تیزهوشان تحت فشار قرار ندهید و اجازه دهید در مدارس معمولی به تحصیل خود ادامه دهد. در مقابل اگر فرزندتان در سال‌های تحصیلی پی‌درپی در میان افراد متوسط و بالاتر مدرسه و کلاس بوده است، تلاش کنید او را به سمت مدارس تیزهوشان هدایت کنید و برای قبولی او در آزمون تیزهوشان بکوشید.

آزمون تیزهوشان

طبق آخرین تغییرات نظام آموزشی، آزمون تیزهوشان در دو سطح و برای ورود به پایۀ هفتم و پایۀ دهم برگزار می‌شود. آزمون ورود از پایۀ ششم به پایۀ هفتم به شیوۀ چهارگزینه‌ای و دارای امتیاز منفی است و شامل سوالات هوش، استعداد و خلاقیت است. آزمون ورود از پایۀ نهم به پایۀ دهم سوالات درسی را نیز در خود دارد. محتوای این آزمون مشتمل بر دو دسته سوالات است: «استعداد تحلیلی» و «استعداد تحصیلی». 50% امتیاز آزمون مربوط به سوالات «استعداد تحلیلی» و 50 % آن مربوط به سوالات «استعداد تحصیلی» است. امتیاز این آزمون به صورت یک عدد بین 100000 و 33333- اعلام می‌شود. دروس قرآن و معارف اسلامی (سوالات مشترک اقلیت‌های دینی)، زبان و ادبیات فارسی، مطالعات اجتماعی، علوم تجربی و ریاضیات در بخش استعداد تحصیلی این آزمون مورد سنجش قرار می‌گیرند اما ضریب این دروس بسته به رشتۀ تحصیلی متفاوت است.

حال به سوال ابتدایی متن باز گردیم. آیا فقط دانش‌آموزان تیزهوش در آزمون تیزهوشان پذیرفته می‌شوند؟ بله، آزمون تیزهوشان به نوعی طراحی می‌شود که امکان قبولی از روی شانس در آن نزدیک به صفر است. در نتیجه قطعاً تنها افراد تیزهوشان می‌توانند به مدارس تیزهوشان راه یابند. اما سوال بعد: آیا تمام دانش‌آموزان تیزهوش می‌توانند وارد مدارس تیزهوشان شوند یا خیر؟ خیر، متأسفانه مانند هر گزینش دیگری، آزمون تیزهوشان نیز نمی‌تواند مقیاس دقیقی برای گزینش استعدادهای برتر باشد و همواره دانش‌آموزان تیزهوشی هستند که به سبب نداشتن تجربه و اطلاعات کافی از نحوۀ سوالات آزمون تیزهوشان و چگونگی مطالعه برای آن، این فرصت طلایی را در مسیر تحصیل خود از دست می‌دهند.

در این میان، نقش والدین بسیار پررنگ است. والدین می‌توانند پس از ارزیابی واقع‌بینانه سطح هوش و استعداد فرزند خود، بکوشند او را در شناخت مسیر و کسب مهارت‌های لازم برای طی مسیر آزمون تیزهوشان تا رسیدن به هدف و ورود به مدارس تیزهوشان یاری کنند.

خوب است بدانید هیچ کدام از این دو دسته سوال (استعداد تحلیلی و استعداد تحصیلی) را نمی‌توان بدون آمادگی قبلی با موفقیت پاسخ داد. دانش‌آموزان به طور طبیعی در هیچ مقطعی از تحصیل خود، با سوالات هوش مواجه نمی‌شوند و با این مفاهیم کاملاً ناآشنا هستند. آنها اغلب سوالات هوش را چیزی شبیه سوالات ریاضی می‌دانند و در آزمون تیزهوشان نمی‌توانند از پس پاسخ سریع به این سوالات برآِیند. در نتیجه لازم است در این خصوص آموزش ببینند و طی جلسات متمادی با انواع سوالات هوش و به ویژه سوالات تکرارشوندۀ آزمون تیزهوشان آشنا شوند. این مسئله دربارۀ سوالات درسی نیز صادق است، زیرا غالباً دانش‌آموزان از شیوۀ مطالعۀ متناسب با آزمون تستی استاندارد آگاه نیستند و گاه دیده می‌شود دانش‌آموز علی‌رغم وقت و انرژی بسیاری که صرف درس خواندن در مدرسه کرده است، نمی‌تواند در آزمون تیزهوشان و آزمون‌های مشابه موفق عمل کند.

قبولی در آزمون تیزهوشان

با توجه به این مسائل شایسته است والدین بکوشند دانش‌آموزان مستعد موفق شوند با عبور از سد آزمون تیزهوشان وارد مدارس سمپاد شوند و از امکاناتی که از آن آنهاست بهره ببرند. در آمادگی برای آزمون تیزهوشان آشنایی با نحوۀ سوالات، تغییرات آزمون، منابع آزمون، سوالات سال‌های قبل، روش تست‌زنی، روش مطالعۀ هدفمند، روش برنامه‌ریزی درسی و مانند آن اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. زیرا در زمینۀ آزمون تیزهوشان منابع محدود و افراد توانمند کم‌شمارند.

به علاوه فارغ از مباحث علمی آزمون تیزهوشان، لازم است افرادی که دانش‌آموز به آنها مراجعه می‌کند و در ارتباط با آزمون با آنها مرتبط است با شناخت کامل از ویژگی‌های دانش‌آموزان در آن دورۀ سنی با آنها برخورد کنند و علاوه بر آموزش نکات آزمون سمپاد، آنها را برای ورود به یک زندگی نو در مدرسۀ تیزهوشان آماده کنند. این افراد باید بتوانند مهارت‌های مدیریت زمان و انرژی، مدیریت هیجان، مسیریابی شغلی و تحصیلی، مواجهه با شکست و اعتماد به نفس را در این دانش‌آموزان مستعد و با هوش تقویت کنند. والدین در این برهۀ زمانی نقش بسیار مهمی بر عهده دارند و باید فرزندان خود را در مسیر صحیح هدایت کنند. در چنین شرایطی پیدا کردن یک مجوعۀ منسجم می‌تواند بزرگ‌ترین پیروزی والدین باشد، مجموعه‌ای که هم به دانش‌آموز کمک کند در دو بخش استعداد تحلیلی و استعداد تحصیلی در آزمون سمپاد عملکرد خوبی داشته باشد و هم در مدیریت زمان و انرژی، مدیریت هیجان، مسیریابی شغلی و تحصیلی، مواجهه با شکست و افزایش اعتماد به نفس در کنار او باشد.

به بیان بهتر می‌توان گفت قبولی در آزمون تیزهوشان نه شانسی است و نه غیرممکن. قبولی در آزمون تیزهوشان امری است که نیازمند برنامه‌ریزی شغلی و تحصیلی دقیق، شناخت مسیر و مسیریابی و در نهایت طی کردن آگاهانه و با اعتماد به نفس مسیر است. از آنجا که دانش‌آموز پایۀ ششم و پایۀ نهم نمی‌تواند به تنهایی از پس این مهم برآید، خوب است والدین برای اینکه فرزندشان آمادگی لازم را پیدا کند، او را راهی یک کلاس آزمون تیزهوشان کنند. از سوی دیگر رفت و آمد به کلاس‌های مختلف و تکثر ارتباطات خود می‌تواند آفت تمرکز و مطالعۀ دانش‌آموز باشد. از این رو استفاده از کلاس آنلاین آزمون تیزهوشان می‌تواند گزینۀ مطلوبی باشد. در کلاس آنلاین آزمون تیزهوشان، دانش‌آموز از تمام مزایای کلاس آزمون تیزهوشان بهره‌مند می‌شود، و دچار تکثر و عدم تمرکز نیز نمی‌شود.

کلاس آمادگی آزمون تیزهوشان تام‌لند

شرکت در کلاس آمادگی آزمون تیزهوشان تام‌لند احتمال قبولی دانش‌آموز در این آزمون را چند برابر می‌کند. به علاوه حضور در کلاس‌ آمادگی آزمون تیزهوشان تام‌لند به تقویت برخی فنون یادگیری و مهارت‌های مطالعه در دانش‌آموز منجر می‌شوند که سنگ‌بنای موفقیت‌های او در آزمون ورودی مدارس نمونه دولتی، کنکور سراسری و بعدتر موفقیت در آزمون‌های استخدامی مختلف باشند.

فارغ از اینها کلاس آمادگی آزمون تیزهوشان تاملند به صورت آنلاین طراحی شده است و دانش‌آموز دچار خستگی مضاعف طی مسیر نمی‌شود. با این روش به گسترش عدالت آموزشی نیز کمک می‌شود زیرا دانش‌آموزان در هر کجای کشور که باشند، می‌توانند در سطحی برابر از مشورت و آموزش برترین دبیران کشوری در کسب آمادگی برای آزمون تیزهوشان بهره ببرند.

ثبت‌نام در آزمون تیزهوشان

آزمون تیزهوشان هر سال در سطح کشوری برگزار می‌شود. ثبت‌نام آزمون تیزهوشان در ماه‌های بهمن و اسفند هر سال انجام می‌شود. برای ثبت‌نام پایه هفتم دبیرستان های استعدادهای درخشان (دوره ی اول) باید به سامانه ثبت نام به نشانی اینترنتی http://hamgam.medu.ir/portal/smart.php و برای ثبت‌نام آزمون تیزهوشان پایه دهم دبیرستان های استعدادهای درخشان (دوره ی دوم) باید به سامانه ثبت نام به نشانی اینترنتی https://hamgam.medu.ir/portal/sampad.php  مراجعه بفرمایید و اطلاعات دانش‌آموز خود را وارد و هزینه را پرداخت کنید.

طبق دفترچه راهنمای ثبت‌نام آزمون تیزهوشان سال تحصیلی 1402-1401، شرط ثبت‌نام در آزمون تیزهوشان برای ورود به پایۀ هفتم، کسب مقیاس «خیلی خوب» در تمامی درس‌های نوبت دوم پایۀ پنجم ابتدایی و نوبت اول پایۀ ششم ابتدایی است. لازم به ذکر است که «تربیت بدنی» و «شایستگی عمومی» نیز جزء مواد درسی ملحوظ می‌شوند. البته اگر داوطلب در مجموع دو نوبت ارزشیابی ذکرشده، حداکثر در یک عنوان درسی، مقیاس «خوب» را کسب نموده باشد، ثبت‌نام وی بلامانع است. شرط ثبت نام در آزمون تیزهوشان برای ورود به پایۀ دهم کسب معدل حداقل 19 در خردادماه پایۀ هشتم است. در نتیجه خوب است دانش‌آموزان مستعد از یکسال قبل به این آزمون توجه داشته باشند و تحت نظر و مشاورۀ کلاس آمادگی آزمون تیزهوشان باشند.

فرزندان ما هر کدام منحصر به فرد هستند و دارای ویژگی‌هایی خاص خود که آنها را دوست‌داشتنی می‌کند. مهم نیست هر یک چه ویژگی متمایزی دارند، مهم این است که ما بتوانیم ویژگی‌های متمایز هر کدام را شناسایی و آنها را در مسیر شکوفایی قرار دهیم. در این میان خوب است به تشخیص والدین احترام بگذاریم و آنها را باور کنیم. اگر تشخیص شما به عنوان والد این است که فرزندتان دارای هوش بالایی است و اگر فرزند باهوشتان به علم‌اندوزی نیز علاقمند است و از ارتباط با مدرسه و درس و تحصیل لذت می‌برد، خوب است او را در مسیر ورود به مدارس تیزهوشان قرار دهید و برای قبولی در آزمون تیزهوشان به او کمک کنید.