یکی از اطلاعات ضروری برای داوطلبان کنکور، آشنایی با تعریف درصد، تراز و رتبه است تا بتوانند به خوبی کارنامۀ کنکور خود و همچنین کارنامه‌های خود در کنکور آزمایشی را ارزیابی کنند. در اینجا می‌کوشم بیشتر با این مفاهیم آشنا شویم.
- درصد
درصد داوطلب کنکور در هر درس ساده‌ترین معیار ارزیابی عملکرد و در حقیقت نمرۀ خام اوست. نحوۀ محاسبۀ درصد بسیار راحت است و داوطلبان کنکور در ارزیابی خود می‌توانند به آسانی آن را محاسبه کنند. برای محاسبۀ درصد یک درس، داوطلب کنکور باید ابتدا پاسخنامۀ خود را تصحیح کند و تعداد پاسخ‌های صحیح را بشمارد، سپس از آنجا که در کنکور هر پاسخ صحیح سه امتیاز دارد، تعداد پاسخ‌های خود را در عدد سه ضرب کند و بعد تعداد پاسخ‌های غلط خود را شمارش کند و از آنجا که در کنکور هر پاسخ غلط یک امتیاز منفی دارد آن را از مجموع تعداد پاسخ‌های صحیح ضربدر سه کم کند و سپس نتیجه را بر حاصل ضرب تعداد کل سوالات در سه تقسیم کند. به بیان ساده‌تر، برای محاسبۀ درصد داوطلب کنکوری پس از ارزیابی پاسخنامه می‌تواند طبق فرمول زیر عمل کند:
(تعداد کل سوالات * 3) / تعداد پاسخ‌های غلط – (تعداد پاسخ‌های صحیح * 3)
- تراز
تراز عددی است بین 0 تا 10000 که گاه آن را روی 15000 هم تنظیم می‌کنند. تراز معیاری برای ارزیابی عملکرد داوطلب کنکور است که نسبت او را با سایر داوطلبان کنکور نشان می‌دهد. از آنجا که درصد یا همان نمرۀ خام بسته به سختی و آسانی آزمون، می‌تواند بالا و پایین شود، داوطلب با نگاه به درصد خود در دو کنکور آزمایشی نمی‌تواند به تصور روشنی از روند پیشرفت خود برسد. مثلاً داوطلبی که در درس الف در کنکور آزمایشی خود 20 درصد به سوالات پاسخ داده و در کنکور آزمایشی بعدی در همان درس، نمرۀ خام 50 درصد به دست آورده است، لزوماً پیشرفت نکرده است. زیرا ممکن است سوالات در کنکور آزمایشی دوم ساده طراحی شده باشند و تعداد زیادی از داوطلبان نمرۀ خام 50 و بالاتر کسب کرده باشند. تراز این مشکل را حل می‌کند و فرمولی است که در آن سطح پیچیدگی سوالات لحاظ می‌شود، به این شکل که اختلاف داوطلب با دیگر داوطلبان در هر درس در تراز اعمال می‌شود.
نحوۀ محاسبۀ تراز پیچیده است و داوطلب کنکوری حتی اگر تعداد پاسخ‌های صحیح و غلط خود را بداند، نمی‌تواند آن را انجام دهد زیرا برای محاسبۀ تراز به داده‌هایی کلی دربارۀ عملکرد کل داوطلبان نیاز است که داوطلب کنکور به آنها دسترسی ندارد. اما صرفاً جهت آشنایی داوطلبان با مفهوم تراز و عوامل موثر بر آن، فرمول محاسبه را در ادامه می‌آورم:
تراز = T
T = 1000 Z + 5000
در این فرمول Z اینگونه محاسبه می‌شود:
X نمرۀ خام داوطلب در هر درس، میانگین نمرۀ کل داوطلبان کنکور در آن درس و S انحراف از معیار است که به صورت زیر محاسبه می‌شود:
که در این فرمول N تعداد کل شرکت‌کنندگان است.
بدین شکل تراز داوطلب کنکور در هر درس به دست می‌آید و برای به دست آوردن تراز کل داوطلب کنکور که ضریب هر درس در آن لحاظ می‌شود، باید به شکل زیر عمل کرد:
- رتبه
وقتی تراز کل تمام داوطلبان کنکور مشخص شد، می‌توان آنها را به ترتیب از زیاد به کم تنظیم کرد و آنگاه کسی که بالاترین تراز کل را کسب کرده باشد، رتبۀ اول و کسی که پایین‌ترین تراز کل را کسب کرده باشد، رتبۀ آخر است.
با توجه به توضیحاتی که داده شد، با مفاهیم درصد، تراز و رتبه آشنا شدیم و حالا این سوال پیش می‌آید که درصد، تراز و رتبه کدام یک برای قبولی کنکور مهم‌تر است. منظور از این سوال می‌تواند این باشد که درصد، تراز و رتبۀ داوطلب کنکور در کنکور آزمایشی کدامیک وضعیت داوطلب در کنکور را بهتر پیشبینی می‌کنند. در پاسخ به این سوال باید گفت تراز داوطلب کنکور در کنکور آزمایشی معیار بهتری برای پیشبینی وضعیت او در کنکور سراسری است.
درصد یا نمرۀ خام زمانی اهمیت دارد که داوطلب بخواهد پیشرفت خود را در یک مجموعه سوال معین ارزیابی کند. مثلاً داوطلبی یک بار سوالات ریاضی کنکور 1400 را حل می‌کند و بعد از یک ماه مطالعه دوباره همان تست‌ها را حل می‌کند. رتبۀ داوطلب در کنکور سراسری از آن جهت اهمیت دارد که بسته به تعداد پذیرش دانشگاه‌ها، به ویژه در رشته‌های پرطرفدار که غالب داوطلبان کنکور مایل هستند در آنها پذیرش شوند، داوطلب می‌تواند پیشبینی کند در یک رشته محل مشخص چقدر احتمال قبولی دارد. البته همین پیشبینی با توجه به تراز داوطلبان پذیرفته‌شدۀ سال‌های گذشته هم قابل انجام است اما آنچه متداول است و در رسانه‌ها و منابع مختلف بهتر منعکس می‌شود، رتبۀ داوطلبان پذیرفته شده است.
در نتیجه هر یک از درصد، تراز و رتبه کارکردهایی دارند و به ارزیابی داوطلب کنکور از شرایط خود کمک می‌کنند. امیدوارم این مطلب به داوطلبان کنکور کمک کرده باشد بیش از پیش با مفاهیم درصد، تراز و رتبه و اهمیت هر یک آشنا شده باشند.
