جامعه شناسی پایه دهم، از دروس اختصاصی رشته علوم انسانی است. همه ما کم و بیش با جمله «انسان موجودی اجتماعی است و نمی تواند به تنهایی زندگی کند» آشنایی داریم. این عبارت به یکی از مهم‌ترین اصول زندگی اشاره می‌کند. در حقیقت، ما برای برقرای ارتباط مناسب بین خود و دیگران، محیط زیست، حیوانات، گیاهان و… و حرکت دادن امور خود در جهت مناسب، نیازمند یادگیری اصول زندگی در یک جامعه هستیم . شاید با خود بپرسید که مفهوم جامعه چیست؟ به زبان ساده، جامعه در علم جامعه شناسی به گروهی از افراد اشاره می‌کند که دارای فرهنگ، زبان، ارزش‌ها و قلمرو مشابه و یکسانی باشند و بر مبنای همین فرهنگ، با یکدیگر در تعامل اند. بحث پیرامون جامعه به قدری پیچیده و وسیع است که علمی تحت عنوان علم جامعه شناسی پایه گذاری شده است که این دانش به بررسی همه جانبه جوامع مختلف می‌پردازد.
کتاب جامعه شناسی پایه دهم انسانی تنها بخش کوچکی از این علم را در بر می‌گیرد. شما در این کتاب به بررسی جامعه از دو دیگاه می‌پردازید؛ زندگی اجتماعی و هویت. البته این دانش به زیر شاخه‌های بسیار زیادی تقسیم بندی می‌شود؛ ولی برای شروع این بحث، یادگیری مفاهیم اولیه ضروری می‌باشد. ما در این مقاله قصد معرفی کتاب جامعه شناسی پایه دهم انسانی را داریم.
پس با ما همراه باشید.
ساختار کتاب جامعه شناسی پایه دهم
این کتاب شامل ۱۳۰ صفحه می‌باشد. در دو فصل ارائه شده است که فصل اول دارای هفت درس و فصل دوم کتاب شامل نه درس می‌باشد که مجموعه ۱۶ درس را در بر می‌گیرد. در ابتدای هر درس با چکیده از مفهوم درس و مثالی پرکاربرد برای وضوح هرچه بیشتر مطالب کتاب بیان شده است. در پایان هر نیز با سه بخش رو به رو هستید؛ مفاهیم اساسی، خلاصه کنید و آنچه که آموختیم که با توجه به سوال خواسته شده، جاهای خالی را پر می کنید. مثلا در بخش مفاهیم اساسی، مهم ترین نکات و تعاریف درس را بیان می‌کنید. در طول درس نیز با بخش‌هایی مانند گفت و گو کنید، بخوانیم و بدانیم و تحلیل کنید سر و کار خواهید داشت که هر یک از این بخش‌ها، تفهیم مطالب را برای شما آسان تر خواهد کرد.
فصل اول جامعه شناسی پایه دهم: زندگی اجتماعی
فصل اول این کتاب به شرح زندگی روزانه جامعه بشریت می‌پردازد؛ اینکه هر کنش ما چه تاثیر در هنجارها و فرهنگ ما دارد؟اراده انسان چه پیامدهای می‌تواند داشته باشد؟ آیا ملل مختلف با یکدیگر در ارتباط هستند؟ مفهوم جهان اجتماعی چیست و چه اجزائی دارد؟ نهادهای اجتماعی در کنترل و ایجاد ارزش‌ها و هنجارها چه نقشی دارند؟
کنش‌های ما
همه موجودات روی کره زمین در هر لحظه، درحال انجام کنش هستند. راه رفتن،غذا خوردن، وزش باد، تابیدن آفتاب و… همه و همه کنش هستند. به معنی ساده به فعالیت و کارهایی که در طول روز انجام می‌دهیم، کنش هستند. به شخص انجام دهنده آن، کنشگر می‌گویند. شما در این فصل با انواع کنش و پیامدهای آن آشنا خواهید شد.
پدیده‌های اجتماعی
هنگامی که در حال راه رفتن هستید، در حال انجام یک کنش فردی هستید؛ ولی وقتی که دوست خود را در این زمان می‌بینید، سرعت حرکت شما تغییر می‌کند. به معنی دیگر راه رفتن شما تحت تاثیر دوستتان قرار گرفت و در این حالت شما در حال انجام کنش اجتماعی است. شما در این فصل با کنش اجتماعی، جامعه پذیری و کنترل اجتماعی آشنا خواهید شد. با توجه به مثال بالا، می‌توانید تعریفی ساده از کنش اجتماعی ارائه دهید؟
جهان اجتماعی
همه ما برای اینکه بتوانیم یک زندگی مناسب داشته باشیم، با یکدیگر تعامل داریم و این تعامل باعث به وجود آمدن انواعی از نهادهای مختلف شده اند که پایه‌ترین آن‌ها خانواده است. همچنین بر اثر این تعاملات، فرهنگ‌های مختلفی شکل گرفته است که به مرور زمان به نسل‌های بعدی منتقل شده اند. از آنجایی که طبیعت نیز دارای کنش‌های مختلفی می باشد؛ پس جزء جهان اجتماعی است. در واقع جهان اجتماعی همانند یک بازی تیمی می‌باشد که برای پیروزی در آن هریک از اعضا باید قوانین را به درستی رعایت کرده و نقش خود را به نحو احسنت اجرا کنند.
لایه‌های جهان اجتماعی
در درس گذشته با مفهوم جهان اجتماعی آشنا شدیم. حال سوال این است که جهان اجتماعی از چه عواملی تشکیل شده و دارای چند لایه است؟ در این درس به بیان معیارهای تقسیم بندی جهان اجتماعی و رابطه بین عملکرد و پیامد آن‌ها پرداخته شده است.
جهان‌های اجتماعی
آیا شما و مادر مادربزرگتان کاملا شبیه به یکدیگر هستید؟ مسلما اینطور نیست. در پی نسل های مختلف بر اثر عوامل ژنتیکی دچار تغییر شده اید. جهان اجتماعی نیز به این صورت هستند؛ بر اثر زمان و شرایط مختلف در هر دوره، دچار تغییر شده است و منجر به ایجاد جهان‌های اجتماعی مختلفی شده اند. این جهان‌ها دارای تفاوت‌ها و شباهت‌هایی هستند که در این درس با آن‌ها آشنا خواهید شد.
پیامدهای جهان اجتماعی
هر کنشی چه فردی و چه اجتماعی دارای پیامدهای می‌باشد. این پیامدها ممکن است فرصت یا محدودیت تلقی شود که این امر بستگی به شرایط دارد. مثلا چراغ قرمز ممکن است برای راننده یک محدودیت و برای عابرپیاده یک فرصت محسوب شود. به همین صورت تمامی کنش‌های موجود در جهان دارای پیامدهای هستند به بررسی آن ها به ویژه در جهان مدرن خواهید پرداخت.
ارزیابی جهان‌های اجتماعی
هر جامعی متناسب با فرهنگی که در طی زمان متمادی شکل گرفته دارای ارزش می‌باشد که ممکن است در مقایسه با ملل مختلف بسیار متفاوت باشند. مثلا جمهوری اسلامی برای مردم کشور ایران یک نوع ارزش محسوب می‌شود؛ ولی ممکن است در کشور دیگری این مسئله مطرح نباشد. این ارزش‌های در قالب قلمروهایی بررسی می‌شود که به آن‌ها پرداخته می‌شود. البته توجه داشته باشید که برخی از ارزش‌ها مانند نژادپرستی در تمامی جهان اجتماعی، باطل شمرده می‌شوند.
فصل دوم جامعه شناسی پایه دهم: هویت
هر انسانی به توجه به موقعیت اجتماعی و جغرافیایی، دارای هویت می‌باشد. مثلا همه ما ایرانی هستیم. در واقع هویت در پاسخ به پرسش کیستی مطرح می‌شود و همانطور که بیان شده این هویت در موقعیت‌های مختلف متفاوت است. مثلا شما در منزل خود، یک همسر، مادر ، پدر و در محل کار خود یک مهندس هستید. البته بخشی از هویت قابل تغییر و بخشی غیرقابل تغییر است؛ مانند محل تولد، پدر و مادر و… . همانطور که یک فرد از هویت برخوردار است، جامعه نیز دارای هویت می‌باشد که در این فصل در قالب نه درس به بررسی این موارد پرداخته می‌شود.
هویت
هر انسانی از بدو تولد خود، صاحب هویت می‌باشد که بخشی از آن اکتسابی و بخشی دیگر انتسابی است. این هویت در برخی موارد غیر قابل تغییر(محل تولد) و در برخی موارد قابل تغییر است.همچنین هویت هر انسانی دارای ابعاد مختلفی می‌باشد و بخشی از آن خودآگاهانه و بخشی ناخودآگاهانه است که در این فصل به طور کامل با انواعی از این تفاسیر آشنا خواهید شد.
بازتولید هویت اجتماعی
انسان برخلاف سایر موجودات، به صورت غریزی نمی‌تواند نقش خود را در جامعه بپذیرد. به همین علت در ابتدا با یادگیری آموزش‌های لازم و قبول ارزش های مرتبط با نقش مورد نظر، وارد جامعه می‌باشد که این امر تحت فرایند جامعه پذیری شکل می‌گیرد. البته ممکن است در این مسیر کج روی‌هایی نیز پیش بیاید و روش‌های مختلفی برای مقابله با آن وجود دارد که در درس نهم به شرح آن پرداخته است.
تغییرات هویت اجتماعی
یک دانش آموز پایه دوازدهم تجربی پس از مشقت فراوان، موفق به قبولی در رشته پزشکی شده است. پس از فارغ التحصیلی با نمره‌های عالی، موفق به قبولی در رشته چشم پزشکی می‌شود . سرانجام بورد تخصصی خود را در این رشته به دست می‌آورد. در حقیقت این شخص در ابتدا نقش یک دانشجوی پزشکی را داشته است. با یادگیری آموزه‌های مختلف توانسته که موقعیت و نقش خود را در جامعه ارتقا دهد و هم اکنون به عنوان یک پزشک موفق در حال فعالیت است. البته همیشه این تغییر صعودی نیست و ممکن است نزولی باشد. به هرحال یک جامعه می‌تواند با به کارگیری ارزش‌های مناسب، زمینه رشد را برای تک تک افراد جامعه فراهم کند که در این درس با فرصت‌ها و محدودیت‌های مرتبط با تغییرات هویت آشنا خواهید شد.
مطالعه این مقاله پیشنهاد می‌شود:
تحولات هویت جهان اجتماعی
همانطور که زمینه تحول برای هویت فردی و اجتماعی وجود دارد، این امر برای هویت جهان اجتماعی نیز میسر است. در واقع هویت جهان اجتماعی بر اساس ارزش‌های یک جامعه شکل می‌گیرد که این ارزش‌ها ممکن است بنا بر علل درونی و بیرونی، دچار تغییر شده و منجر به صعود یا سقوط هویت جهان اجتماعی شوند که درباره فرآیندهای تغییر به طور مفصل در درس ۱۱ و ۱۲ صحبت شده است.
هویت ایرانی
ایران به عنوان یک کشور جهان سومی، تاریخ عظیم و پیچیده ای داشته است؛ انقلاب اسلامی، انقلاب مشروطه، دخالت روسیه و انگلیس و… باعث ایجاد ویژگی‌های مختلفی در هویت ایرانی شده که طی زمان تغییر پیدا کرده است. همچنین، همانند تمامی کشورهای جهان دارای هویت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌باشد و بر هر ایرانی واجب است تا درباره هویت سرزمین خود آگاهی داشته باشد. این بخش به قدری مهم است که در چهار درس۱۳٫۱۴٫۱۵٫۱۶ بیان شده است و امید است که تمامی دانش آموزان این مرز و بوم بتوانند باعث ارتقای هویت ایران شوند. (درس ۱۴ آزاد می باشد و شما بر اساس اطلاعات به دست آورده ملزم به تکمیل آن خواهید بود)
